Adaçayı Bitkisi

Okuma Süresi: 5 dakika

Adaçayı bitkisi (Salvia officinalis L.) baharat veya taze olarak en çok bilinen kullanılan bitkilerden birisi olduğu söylenebilir. Kökeninin, oldukça yaygın olarak bulunduğu Akdeniz coğrafyası olduğu düşünülmektedir. Adı (salvia), Latince iyileştirmek anlamına gelen “salvare” sözcüğünden türemiş olan adaçayı, Akdeniz coğrafyasında binlerce yıldır bilinen ve şifası için kullanılan bitkidir. Adaçayı bitkisinin,

• Eski dönemlerde ateşli hastalıklarda kullanıldığı,
• Mısırlıların şifa verici ve ilaç olarak kullandığı,
• Romalılarca kutsal olarak değerlendirildiği,
• Araplarca bahçesinde adaçayı yetiştirenin uzun ömürlü olduğuna inanıldığı,
• Kızılderililerce kuru halinin yakılmasıyla kötü ruhların kovulduğuna inanıldığı,

bilinmektedir.¹

Tarihi ve kökleri bu kadar eskiye dayanan adaçayı bitkisi, ülkemizin bulunduğu coğrafyada da yer almaktadır. Dünyada yaklaşık 900 türü bulunan adaçayının -bazıları endemik olmak üzere- ülkemizde 92 türünün bulunduğu bilinmektedir..

Gövdesi

Adaçayı bitkisi yeşil ve otsu bir gövdeye sahiptir. Rengi yapraklarının rengine benzer. Uzayan dalların aşağı kısımlarında morlaşma, kahverengileşme görülebilir.

Yaprakları

Yaprakları zeytin ağacının yaprağı gibi soluk gri-yeşil renktedir ancak sarı desenlerin bulunduğu türler olduğu kadar, yapraklarında mor tonların yer aldığı adaçayları da bulunmaktadır. Yapraklar zeytin yapraklarına göre genellikle daha kalındır. Üzerinde tüyler bulunur ve genellikle kırışık damarlı bir yapısı vardır.

Çiçekleri

Türüne göre değişmekle birlikte çoğunlukla beyaz çiçekleri bulunur. Bazı alt türlerin çiçekleri ise mor, eflatun ya da kırmızı tonlu olabilmektedir.

Tohumları

Tohumları siyah veya koyu kahverengi renkte küçük toplar şekildedir.

Mide Mühendisi Uzmanlığı ile Kullanımı

Bugün adına adaçayı dediğimiz, Osmanlı saray mutfağında ise salbiye olarak geçen adaçayının, İstanbul’a yakın adalardan toplanıp getirildiği için bu adı aldığı tahmin edilmektedir. Hemen hemen tüm Akdeniz coğrafyasında birçok amaçla kullanılan adaçayı bitkisi, yiyecekler lezzet katması için doğrudan kullanıldığı gibi, aroma verici olarak yağlarda ve soslarda da kullanılabilmektedir. Hatta yaprakların kızartılarak yemeklerin üzerinde süs olarak kullanıldığı da bilinmektedir.

Yiyeceklerde bu şekilde kullanımı dışında demlenerek çayı yapılır. Uyku kaçırıcı etkisi nedeniyle, geç saatte içilen adaçayı, geç saatte içilen kahve gibi bir uyuyamama hali yaratır. Bu özelliğinden dolayı Fransa’nın büyük bir bölümünde, geleneksel olarak sabah uyanınca kahve yerine bir fincan adaçayı içilir.²

Adaçayının yakıştığı yiyecekler,

• Brüksel salatası,
• Lahana,
• Patlıcan,
• Taze fasulye,
• Soğan,
• Sarımsak,
• Kabak
• Bakliyatlar,
• Çorbalar,
• Ekmekler,
• Foccacia,
• Pizzalar,
• Salatalar,
• Peynir ve peynir sosları,
• Et ürünleri, özellikle de kuzu eti,
• Deniz mahsülleri,

olarak özetlenebilir.

Adaçayı bitkisinin yiyeceklerde kullanımına ilişkin ilginç bir örneği, Birleşik Krallığın orta kısımlarında yer alan Derby şehrinde yapılan, yarı sert bir inek peynirinde de kullanımıdır. Oluşturulan yeşil renk konusunda ıspanaktan da yardım alınarak hazırlanan “Sage Derby” adlı bu peynir, mermerimsi görünümü ile dikkat çekmektedir.

Diğer Baharatlar ile Uyumu

Biberiye, defne yaprağı, güveyotu, kekik, maydanoz, mercanköşk ile uyumu yüksektir.

Tıbbi Faydaları³

Türkiye’de doğal olarak yetişen adaçayı (salvia) türleri farklı olduğundan, bu bitki ile (salvia officinalis L.) ile karıştırılmamalıdır. Ek olarak Türkiye’de dağ çayı (sideritis) türleri de, adaçayı adı altında satılmaktadır. Ancak dağ çayı türleri aşağıda belirtilen amaçlar kullanılmaz. Bu nedenle bu bitki (salvia officinalis L.) ile karıştırılmamalıdır.

Dahili olarak kullanıldığında mide yanması veya şişkinlik gibi hafif hazımsızlık şikayetlerinde ve aşırı terleme durumlarında kullanılır.

Haricen ise ağız, boğaz ve hafif cilt iltihaplarında kullanılır.

Türkiye’de Nerede Bulunur?

Adaçayını Türkiye’de 92 adet türü bulunmaktadır. Her bir türün dağılımı farklı bölgelerdedir. Bununla birlikte Anadolu’nun hemen her yerinde adaçayı türlerini bulmak mümkündür.

Ankara’da Nerede Bulunur?

Ankara sınırları içerisinde 23 farklı adaçayı türü bulunduğu tespit edilmiştir. Bu türler de hemen her yerde bulunmaktadır. 

Künye

Bitki Adı
Adaçayı Bitkisi

Bilimsel Adı
Salvia officinalis L.

Farklı Adları
Ayıkulağı, çalba, çalpa, dişotu, dadırak, kararot, yılancık

Diğer Dillerde Adları
Sage (İngilizce), Salvia (İspanyolca), Sauge (Fransızca), Salbei (Almanca)

Bölüm
Kapalı tohumlu

Sınıf
İki Çenekliler

Aile
Ballıbabagiller (Lamiaceae)

Cins
Salvia

Doğal Yetişme Alanı
Akdeniz Denizi kıyıları. Bununla birlikte insan eliyle dünyanın ılıman her yerine yayılmıştır.

Kaynaklar

• A’dan Z’ye Tıbbi Bitkiler, Prof. Dr. L. Ömür Demirezer, Prof. Dr. Tayfun Ersöz, Prof. Dr. İclal Saraçoğlu, Prof. Dr. Bilge Şener, Prof. Dr. Ayşegül Köroğlu, Prof. Dr. Funda N. Yalçın, Hayykitap
• Baharat & Otlarla Şifalı Yemek Tarifleri, Monika Aschl, Kaknüs Aile Kitaplığı
• Baharatlar: Soframızın Lezzeti, Ağzımızın Tadı, Oktay Mete, Alfa Kitap
• Bir Ot Masalı, Tijen İnaltong, İletişim Yayınları
• Boğaz Derdi: Arkeolojik, Arkeobotanik, Tarihsel ve Etimolojik Veriler Işığında Tarım ve Beslenmenin Kültür Tarihi, Ahmet Uhri, Ege Yayınları
• Mutfaktaki Yaban: Anadolu’nun Yenen Otları, Tijen İnaltong, YKY Yayınları
• TÜBİVES Türkiye Bitkileri Veri Servisi

Yazı Notları
İlk Yayın Tarihi, 19/08/2021
Boosted Uygulaması Ölçümüne Göre,
Çalışılan Gün, 3 gün
Çalışma Süresi, 2 saat 39 dakika