Doğan Kuban ismini bilir misiniz? Kendisi Türkiye’nin en önemli mimarlık tarihçilerindendir ve başta Batıya Göçün Sanatsal Evreleri ve Çağlar Boyunca Türkiye Sanatının Anahatları olmak üzere birçok değerli eser vermiş önemli Türk fikir insanlarındandır. Bu yazı da Batıya Göçün Sanatsal Evreleri adlı eseri üzerine…
Batıya Göçün mü?
Doğan Kuban’ın bu eserinin “Batıya Göçün Sanatsal Evreleri” adını almış olması, tahmin edebileceğiniz üzere, Türklerin Türkistan (Orta Asya) coğrafyasından batıya doğru yaptığı ve yüzyıllar boyunca süren göçler boyunca geçirmiş oldukları sanatsal gelişim ve değişimi ele alıyor.
Tıpkı Çağlar Boyunca Türkiye Sanatının Anahatları gibi özel bir fikir ile yola çıkılarak hazırlanmış olan Batıya Göçün Sanatsal Evreleri, konusunun en dikkat çeken eserlerinden. Eserde Kuban, tarih öncesinde bozkır toplumlarının sanat anlayışı ve geleneklerinden başlayarak Türkistan, Timurlular ve Selçukluların sanatının aşama aşama gerçekleşen ve süreklilik arzeden değişimini ele alıyor.
Batıya Göçün Sanatsal Evreleri’nde ele alınan konu, Doğan Kuban’ın bir mimar olması nedeniyle, biraz mimariye doğru kaysa da, içerdiği onlarca fotoğraf, plan, çizim gibi görseller sayesinde oldukça ilgi çekici. Eser bir anlamda Türklerin geçirdiği yüzyılları anlamaya yardımcı olan nadide bir eser.
Sahip olduğu sade dili, öğretici yaklaşımı ile Doğan Kuban’ın Batıya Göçün Sanatsal Evreleri –Çağlar Boyunca Türkiye Sanatının Anahatları ile birlikte- hayata dair yeni bir pencere açacağı düşüncesiyle okunmasını tavsiye ettiğim eserlerden birisi…
İçindekiler
Önsöz, IX Giriş Türk Sanat Tarihi Sorunsalı, 3 Türk Sanatı Deyimi Üzerine, 25 İslam Sanatı Deyimi Üzerine, 33
I. Bozkırların Genel Arkeolojisi, 43 Göçer Kültür ve Sanatının Tarihsel Konumu, 43 Altay Bölgesi Çoban Göçerlerinin Maddi Kültürleri, 51 Hayvan Üslubu Sorunu, 63 Göçer Sanatında Çadır, 70 Bozkırda Yazılı Tarihin İlk Türk Toplumları, 75 Türk Göçerleri-Yerleşik Toplum İlişkileri, 77 Çin Kültür Çevresinde Türkler, 78 Doğu Göktürklerin Maddi Kültür Ortamı, 83 Uygar Kültür Alanı, 84 Orta Asya ve Türkler Sorunsalı, 89 Batı Göktürkler, 92 Türk Göçerler Sınırında Orta Asya, 96 İslam’dan Önce Yerleşik Orta Asya’nın Maddi Kültür Verileri ve Sanatı, 99 Tarihli Olgular, 99 Kentler ve Mimarlık, 104 İslam Öncesi Orta Asya Resmi, 109 Diğer Sanatlar, 111
II. İslam Kültür Dünyasına Geçiş, 115 Orta Asya Sınırlarında Türk Göçerleri ve Müslümanlar, 117
III. Ortaçağ İslam-Türk Kültürü Sorunsalı, 127 Orta Asya ve İran-İslam Kültür Ortamında Türkler, 129
IV. Erken Türk-İslam Çağının Sanat Ürünleri, 141 İslam’dan sonra Orta Asya Mimarlığının Erken Dönemleri, 143 Erken Türk-İslam Çağının Mimarlığı, 151 Mimari, 151 Ana Biçimler ve Yapı Teknikleri, 152 Başlıca Yapı Programları, 156 Camiler, 156 İlk Medreseler, 163 İlk Tarikat Yapıları, 168 Mezar Yapıları, 169 Saraylar, 173 Kervansaraylar, 178 Mimari Bezeme, 180 Anadolu’yu Etkileyen Doğulu Mimari Prototipler, 182 Kent Yapısı, 184 El Sanatları ve Bezeme Sanatları, 185 Dokuma, 187 Pişmiş Toprak, 188 Maden Sanatı, 193 Ağaç Oyma, 198 Bezeme Konuları, 198 Resim Sanatı, 199 Anadolu Öncesi İslam-İran-Türk Sanatı Üzerine Genel Yargı, 200
V. 12. ve 13. Yüzyıllarda Anadolu Kenti, 205 İran’dan Anadolu’ya Mimari Bilgi İletisi, 211 Bezeme, 219 Suriye’de İslam Mimarlığı ve Erken Anadolu-Türk Mimarlığı İle İlgisi, 221 Anadolu’da ve Çevresinde Hrıstiyan Mimarlık Gelenekleri, 226 Güney Kafkasya’da Ermeni ve Gürcü Mimari Gelenekleri, 229 Orta Anadolu’da Bizans Dönemi Mimarlığının Genel Özellikleri Üzerine, 237
VI. Toplum, 245 11. – 13. Yüzyıllarda Anadolu Türk Tarihi, 247 Sinkretizmin Doğası, 256 Mimari Bağlamında Selçuklu Sanatı Deneyimi Üzerine, 260 Sanatçılar, 264
VII. İlk Selçuklu Çağı Anadolu Mimarisi Üzerine Notlar (12. Yüzyıl Sonuna Kadar), 271 Camiler, 275 Diyarbakır Ulu Camisi ve Mimari Tarihimizdeki Yeri, 278 Sivas Ulu Camisi, 283 Niksar Ulu Camisi, 285 Konya Alâeddin Camisi, 286 Kayseri Ulu Camisi, 292 Silvan Ulu Camisi, 295 Harput Ulu Camisi, 299 Konya İplikçi Camisi’nin Tarihi Hakkında, 300 Erzurum Ulu Camisi, 301 Divriği Kale Camisi, 302 12. Yüzyıla Bağlanabilecek Diğer Anadolu Camileri, 304 Van UIu Camisi, 304 Kayseri Külük Camisi, 308 Medreseler, 311 12. Yüzyılın Medreseleri, 313 Diyarbakır Mesudiye Medresesi, 314 Diyarbakır – Zinciriye Medresesi, 315 Tokat ve Niksar’da Yağıbasan Medreseleri, 316 Türbeler, 319 12. Yüzyıl Anadolu-Türk Türbeleri, 321 Amasya’da Halifet Gazi Türbesi, 321 Niksar’da Dört Türbe, 322 Divriği’de Sitte Melik Türbesi, 323 Erzurum Saltukoğlu Türbesi, 325 Tercan’da Mama Hatun Türbesi, 326 Konya’da II. Kılıç Arslan Türbesi, 327 Sivil Yapılar, 331 Kervansaraylar Üzerine, 332
Notlar, 337 Kaynakça, 357 Dizin, 369
Arka Kapak Yazısı
Türk sanatının, yüzyıllar içinde Asya bozkırlarından başlayıp batıya, Anadolu’ya ve Balkanlara süren göçe paralel olarak evrilişinin kesintisiz bir hikâyesi…
Geniş bir coğrafi mekana ve yüzyıllara yayılan bu uzun hikâye, çoğu zaman coğrafi bölgeler ya da farklı kültürel-siyasal gelenekler çerçevesinde ele alınır. Batıya Göçün Sanatsal Evreleri, tarihöncesi bozkır toplumlarının sanat geleneklerinden başlayarak Orta Asya, Timurlu ve Selçuklu sanatlarını, batıya süren uzun göçün süreklilik gösteren aşamaları olarak ele alıyor. Bozkır toplumlarının, başta Çin olmak üzere yerleşik toplumların yaratılarıyla; Timurlu sanatının Hint ve İran tarzlarıyla; Anadolu–Türk sanatının Ortadoğu gelenekleriyle girdiği etkileşimin çarpıcı bir tablosunu çiziyor. Aynı sanat geleneğinin, her yeni coğrafyada, bir öncekine benzemeyen toplumsal, ekonomik ve dinsel gelenekler zemininde nasıl yeni biçimler ve tarzlarla yeşerdiğinin hikâyesini çizimler, planlar, haritalar ve fotoğraflar eşliğinde okumak için…
