Dünyada var olan tüm canlılığı göz önüne aldığımızda, bütün türler arasında yaşadığı gezegen üzerinde en olumsuz etkileri bulunan canlı türüyüz. Bu bakış açısıyla baktığımızda, varlığımıza zemin oluşturan yeryüzü ile ilişkimiz biraz(!) sorunlu… Bununla birlikte varlığının yarattığı sorunları fark edebilecek, yaptıklarını ve buna bağlı olarak da ortaya çıkan sonuçları değiştirebilecek bilinç seviyesine sahip tek canlı türüyüz de. Geçtiğimiz yıl içinde covid-19’un getirdikleri ve salgının düşündürdüklerini göz önüne aldığımızda sürdürülebilir yaşam becerilerini geliştirmenin ve doğa ile uyumlu bir hayat sürmemizin her birimizin sorumluluğu ve borcu olduğu gözler önüne serilmiştir. Bu çerçevede öncelikli olarak taşıdığımız sorumluluk doğrultusunda kolaylıkla atabileceğimiz adımlardan ve hemen uygulayabileceğimiz ilkelerden birisi de atıksız mutfak yaklaşımıdır.
Son yıllarda daha çok öne çıkan kavramlardan birisi olan atıksız mutfak, dünyada her yıl ürettiğimiz 4 milyar ton gıdanın üçte birinin kullanılmadan kaybolmasına1 bir anlamda itiraz eden ve bunu değiştirmek isteyen bir yaklaşımdır. Sürdürülebilir yaşam felsefesinin bir bileşeni olan atıksız mutfak yaklaşımı, aynı zamanda hem yeni beslenme akımlarından birisi ve hem de sürdürülebilir yaşam becerilerinden birisi olarak değerlendirilebilir.
Bu yaklaşımda hemen her ürünün daha önce kullanılmayan ve genellikle atık olarak değerlendirilen kısımlarının kullanılması, yiyeceklerin israf edilmemesi ve yiyecek atıklarının en alt seviyeye indirilmesini hedeflemektedir. Ispanak köklerinin bir yemek olarak tüketilmesi, portakal kabuklarının atılmayıp çeşitli yemeklerde aroma verici olarak kullanılması veya kurutularak çay olarak tüketilmesi, dolapta bekleyen ve tüketilmeyecek gibi gözüken sebzelerin haşlanarak çorbaya dönüştürülmesi gibi uygulamalar atıksız mutfak uygulamalarına örnek olarak verilebilir.
Atıksız mutfak anlayışı doğrultusunda “atıkların” bir şekilde ve en yüksek seviyede değerlendirilmesinin yanı sıra, tüm bu tür uygulamalar kapsamında bir şekilde değerlendirilemeyen organik atıkların bokaşi kompostu gibi uygulamalar ile, tekrar doğaya kazandırılması da atıksız mutfak kapsamında atılabilecek adımlardan birisidir.
“Neyi Değiştirir ki Benim Atıksız Mutfak Anlayışına Geçmem?”
Dünyada 1 yılda gerçekleşen yiyecek israfının 1 trilyon ABD doları büyüklükte kayba neden olduğu2 ve yiyecek israfının %44’ünün evlerde gerçekleştiği göz önüne alındığında3 bireysel anlamda yapabileceklerimizin ve atacağımız adımların önemi daha iyi anlaşılabilmektedir. Zira bahse konu olan, tüm dünyada bir yılda gerçekleşen gıda kaybının yaklaşık yarısı… Bu anlamda evlerdeki yiyecek israfı öylesine büyük ki, sadece evlerin 5’te 2’sinin atıksız mutfak uygulamalarını hayata geçirmesi ile birlikte dünya yiyecek israfı yaklaşık %18 seviyelerinde azalacak ve bu evlerin bütçesinde 180 milyar dolarlık bir kazanım söz konusu olacaktır.
Atıksız mutfak uygulamaları bu anlamda hatırı sayılır bir mali değer içeriyor olmakla birlikte, söz konusu mali anlamdan daha önemlisi, dünyamızı daha az yoracak olmamızdır. Yiyecek israfını daha az düşürerek ve atıksız mutfak yaklaşımını benimsediğimizde, sürekli kendisinden bize birşeyler vermesini istediğimiz, kesintisiz ve büyük ölçekli üretim yaparak sürekli zorladığımız dünyamızın 51 milyon kilometre karelik tarım alanlarını daha az yıpratmış olacağız. Dahası daha az israf ederek, daha az üretim olmasını sağlayacak, buna bağlı olarak da tarımsal üretim yaptığımız topraklara kendilerini yenileyebilmeleri için daha fazla fırsat tanımış olacağız.
Tüm bu noktaları göz önüne aldığımızda, ahlaki olarak taşıdığımız sorumluluğun bilincinde olmamız gerekiyor. Ve bir de kişisel etkimizin tahminlerimizin ötesinde olduğunun…
İcraatsız Olmaz
Artık atıksız mutfak nedir bir bilgimiz olduğuna göre artık neler yapabileceğimize bir bakalım. Hazırsanız harekete geçelim!
Önce Durum Tespiti
Atıksız mutfak yaklaşımını benimsemenin hemen ardından ilk yapılması gereken, bir durum tespiti yapmak olacaktır. Bir birey ya da aile olarak ne tür çöp ve atıklar oluşturuyoruz? Atıklarımızın ne kadarı organik? Ne kadar geri dönüştürülebilir atık üretiyoruz? Öncelikle yarattığımız sorunlarını anlayabilmeli ki, yarattığımız etkiyi nasıl azaltabileceğimiz üzerine çözümler bulabilelim.
Alışveriş Yapmadan Önce Dolaplarınızı Bir Kontrol Edin
Atıksız mutfak alışveriş ile başlar. Önce dolaplarınızı ve buzdolabınızı bir yoklayın. Yeni bir alışveriş yapmadan önce değerlendirilebileceğiniz bir ürün var mı? Alışveriş yapmadan, ihtiyacınızı başka bir şekilde karşılayabilir misiniz? Alışverişe çıkmadan önce öncelikle bunları değerlendirin.
Alışveriş İçin Liste Yapın
Evde iken alınacak ürünleri belirlemek, gereksiz ürün satın alma olasılığınızı ortadan kaldıracaktır. Bu nedenle gerçekten ihtiyaç olduğunu düşündüğünüz ürünleri alışveriş listenize yazın ve her alışveriş öncesinde alınacak ürünleri belirleyin.
İlk Giren İlk Çıkar İlkesini Benimseyin
Besinlerin -büyük çoğunlukla- taze şekilde tüketilmesinin bedenlerimiz için doğru olduğunu ve besinlerin hasat edildiği andan itibaren başlayarak besin değerlerinin gerilediğini biliyoruz. Bir başka bildiğimiz konu ise, sağlıklı ürünlerin bekledikçe bozulduğu… Kısacası her geçen dakika, ürünlerin değerlendirilmesi açısından olumsuz istikamette işliyor. Bu durumda yapılacak şey belli: İlk giren ilk çıkar ilkesini benimseyecek ve daha önce aldığımız ürünleri, öncelikli olarak tüketeceğiz ki, en yüksek faydayı ve en yüksek verimi sağlayabilelim.
Ürünleri en kısa sürede değerlendirmek amacıyla, ürünlerin en son alınanları buzdolabında en arkaya, daha erken sürede tüketilmesi gereken ürünleri de daha öne dizmek ilk giren ilk çıkar ilkesini uygulamayı kolaylaştıracaktır.
Yapılacak Yemekleri Elinizdeki Ürünlere Göre Belirleyin
Birkaç gün içinde yapacağınız yemekleri, elinizdeki ürünlerin ömürlerine göre belirleyebiliriz, gerektiğinde o ürünlere uygun tarifler bulabiliriz. Bu çerçevede alınan ürünleri kaybetmeden tüketmek, yerinde bir atıksız mutfak uygulaması olacaktır.
Daha Küçük Porsiyonlar Tercih Edin!
Yemek yerken daha küçük porsiyonları tercih etmek, bünyemize daha az kalori almamızı sağladığı kadar, gerektiği takdirde ilave edebilecek, tabağınıza ihtiyacınız kadar yiyecek almanızı sağlayacak ve yenilmemiş yemeklerin atık haline gelmesini önleyecektir.
Mutfakta “Atıkları” Değerlendirin
Fazla ekmekleri küp küp kesip fırında kızartarak çorbalara eklenebilen uzun ömürlü kıtırlar yapabilir veya ekmekleri ince şekilde çekip pankoya dönüştürebilir, tazeliğini kaybetmekte olan sebze ve mevyelerin suyunu sıkabilir ya da dondurma olarak değerlendirebilirsiniz. Tazeliği giderek azalmakta olan ve bir an önce değerlendirilmesi gereken ürünleri, bunlar gibi atıksız mutfak uygulamaları ile değerlendirebilirsiniz.
“Değerlendiremiyorum!” Demeyin, İlla ki Değerlendirilir
Sebze veya meyvelerin atık olarak görülebilen kısımlarını mutfakta değerlendirilebilecek çok farklı yöntemler bulunsa da, mutfağınızda patlıcan kabuğu, patates kabuğu, yumurta kabuğu gibi nasıl değerlendirebileceğinizi bilemediğiniz organik ürünler ortaya çıkabilir. Bu tür organik atıkları en doğru ve yararlı şekilde değerlendirebileceği yöntem, bokaşi yaparak kompost hale getirmek ve doğanın verdiği tüm bu nimetleri tekrar doğaya kazandırmak olacaktır.
Son Söz ve İlk Adım
Sözün özü, atıksız mutfak her bir bireyin içselleştirmesi gereken bir yaklaşımdır ve her geçen gün tam atıksız mutfak istikametinde ilerleyen bir süreçtir. Herşey ilk anda gerçekliğe dönmeyecek ancak süreç içinde giderek daha doğru adımlar atacak ve daha atıksız hale döneceğiz.
Önemli olan atıksız mutfak için, bir yerlerden başlamak olacaktır. Gecikmeyelim. Hemen başlayalım…
